Radioterapia

Radioterapia odgrywa ważną rolę w skojarzonym leczeniu raka piersi we wszystkich stadiach rozwoju choroby. W stopniu 0–III ma charakter uzupełniający – przeważnie po zabiegu operacyjnym i/lub często po chemioterapii. Zmniejsza ryzyko nawrotu miejscowego o 70%. U niektórych kobiet wpływa na przedłużenie życia. W IV stopniu zaawansowania zastosowanie radioterapii zmniejsza objawy przerzutów w różnych lokalizacjach (kości, mózg, skóra i inne) oraz poprawia jakość życia. Leczenie promieniowaniem ma charakter miejscowy. Wykorzystuje do tego celu promieniowanie elektromagnetyczne, które uszkadza komórki raka. Komórki tracą zdolność do dalszego rozmnażania się. Zdrowe tkanki znajdujące się w obszarze napromieniania również ulegają uszkodzeniu. Mają one jednak dużą zdolność do naprawy powstałych uszkodzeń i regeneracji.

Co decyduje o zastosowaniu radioterapii?

Decyzja o konieczności zastosowania radioterapii jest indywidualna. W każdym przypadku analizowane są czynniki ryzyka nawrotu choroby i korzyści z zastosowanej radioterapii.

Przeważnie ostateczna decyzja podejmowana jest po zabiegu operacyjnym i uzyskaniu całościowego wyniku badania histopatologicznego pooperacyjnego. Obecnie w decyzji o konieczności leczenia uzupełniającego (leczenia systemowego i radioterapii) w wielu ośrodkach bierze udział zespół specjalistów z różnych dziedzin.

Kiedy jest odpowiedni moment na zastosowanie radioterapii?

Radioterapia jest najczęściej stosowana po zabiegu operacyjnym (gdy nie stosuje się leczenia cytostatykami) lub po zakończeniu chemioterapii w przypadku jej stosowania. Nie ma przeciwwskazań, w większości przypadków, do stosowania radioterapii równocześnie z leczeniem hormonalnym.

W niektórych przypadkach, gdy stosowane jest napromienianie tylko loży pooperacyjnej, radioterapia odbywa się w trakcie zabiegu operacyjnego (IORT) lub bezpośrednio po operacji (np. APBI). Możliwe jest zastosowanie również brachyterapii, tj. założenie aplikatorów do loży pooperacyjnej i w ten sposób napromienienie loży po guzie nowotworowym.

Jeśli nie stosowana jest chemioterapia, radioterapię po zabiegu operacyjnym można zastosować po wygojeniu się rany pooperacyjnej. Jeśli stosowana jest chemioterapia, radioterapię rozpoczyna się w 3–6 tygodniu po jej zakończeniu.

Jaki obszar objęty jest radioterapią?

Jeżeli został wykonany zabieg oszczędzający, czyli usunięto tylko guz z marginesem i nie stwierdzono przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych lub niewielką ich liczbę, napromienia się tylko gruczoł piersiowy. W niektórych przypadkach podnosi się dawkę na lożę po guzie nowotworowym. W niektórych przypadkach istnieje również konieczność napromieniania węzłów w okolicy obojczyka lub za mostkiem. Gdy wykonano amputację piersi, radioterapia obejmuje okolicę blizny pooperacyjnej i okolicę węzłów chłonnych. W niektórych przypadkach można napromienić samą okolicę loży po guzie nowotworowym z odpowiednim marginesem.

Jak długo trwa radioterapia?

Całkowita dawka radioterapii jest podzielona na frakcje. W zależności od wybranego dla pacjenta schematu leczenia, cykl leczenia trwa od 3–7 tygodni. Napromienianie prowadzone jest 5 razy w tygodniu z dwudniową przerwą. W przypadku napromieniania tylko loży po guzie leczenie trwa 5 dni i prowadzone jest 2 razy dziennie. Jeśli prowadzone jest leczenie w trakcie zabiegu operacyjnego lub brachyterapia, leczenie trwa jeden dzień. W niektórych przypadkach trzeba jednak również napromienić całą pierś.

Jak długo trwa seans radioterapii?

Dawka podawana jest bardzo szybko, napromienianie trwa kilka minut. Jednak ułożenie pacjenta oraz przeprowadzane procedury sprawdzające powodują, że pacjentka przebywa w „bunkrze” kilkanaście minut. Czasami przy zastosowaniu specjalnych technik (kontrolowany oddech) seans radioterapii może być dłuższy.

Jak przebiega przygotowanie do radioterapii?

W przygotowaniu do radioterapii bierze udział zespół składający się z lekarza radioterapeuty, technika elektroradiologii, fizyka medycznego. Pacjentka jest układana na specjalnej podstawce na stole i wykonywana jest tomografia komputerowa. Lekarz po uzyskaniu zgody pacjentki wykonuje małe kropki tatuażu, aby umożliwić odtwarzanie pozycji pacjenta w trakcie seansów radioterapii. Gdy pacjentka jest w domu, lekarz w systemie komputerowym zaznacza obszary, które będą napromieniowane, oraz te, w których dawki powinny być ograniczone (serce, płuca i inne). Następnie konstruowany jest indywidualny plan leczenia i wyznaczone miejsca wlotu wiązek promieniowania. Zaznaczone obszary oraz wykonany plan leczenia kontrolowany jest przez drugiego lekarza i sprawdzany przed rozpoczęciem właściwej terapii.

Kiedy nie można stosować radioterapii w raku piersi?

Radioterapii nie można stosować w ciąży, ponieważ może to wpłynąć niekorzystnie na rozwijające się dziecko. Jeżeli konieczne jest zastosowanie radioterapii w tym przypadku, zostanie ona przeprowadzona po urodzeniu dziecka. Jeżeli pacjentka przebyła już napromienianie w obszarze klatki piersiowej, również radioterapia jest przeciwwskazana. Niektóre choroby tkanki łącznej (np. twardzina układowa) lub zapalenie naczyń powodują zwiększenie efektów ubocznych radioterapii i dlatego nie przeprowadza się napromieniania. Pacjentka, która nie może zastosować się do harmonogramu leczenia lub kontakt z nią jest utrudniony, nie zostaje poddana radioterapii.

Jakie są objawy uboczne radioterapii?

U większości pacjentek występuje odczyn popromienny, którego natężenie może być różne. Najczęściej jest to zaczerwienienie skóry w obszarze napromienianym, suchość skóry, jej złuszczanie na sucho lub wilgotno. Nie zawsze natężenie odczynu jest takie samo w każdej okolicy. Przeważnie jest większe tam, gdzie skóra była opalana, w fałdzie pod piersią i w okolicy pachy.

Rzadko występują objawy ze strony płuc, serca oraz spadki wartości białych krwinek. Częstym objawem radioterapii jest zmęczenie. Wszystkie te dolegliwości ustępują w kilka tygodni po zakończeniu napromieniania. Bardzo rzadko, po wielu latach mogą wystąpić nowotwory wtórne.

Jak postępować w trakcie radioterapii?

O wszystkich niepokojących objawach informuj lekarza radioterapeutę. Otrzymasz pomoc i możliwe będzie zmniejszenie natężenia tych objawów. Stosuj się do wszystkich zaleceń dotyczących pielęgnacji skóry i diety. W trakcie radioterapii przeciwwskazane jest palenie, ponieważ nasila odczyn popromienny w skórze i narządach wewnętrznych. Unikaj urazów napromienianej skóry i stosuj się do zaleceń higienicznych. Ubieraj się w luźne, bawełniane ubrania, nie noś uciskającej bielizny. Odpoczywaj, jeżeli odczuwasz zmęczenie. Stosuj zalecone leki, również te, które przyjmujesz z powodu innych chorób (nadciśnienia, chorób wątroby, nerek, serca). Pamiętaj o stosowaniu antykoncepcji, aby w trakcie radioterapii nie zajść w ciążę. Zadawaj pytania i proś o zrozumiałą i wyczerpującą odpowiedź. Korzystaj z grup wsparcia.

lek. med. Maria Ochman